Μερικοί από τους χιλιάδες τουρίστες της Ρόδου δεν προσελκύονται μόνο από τις ομορφιές και τα μνημεία.

Η επίσκεψή τους είναι επιστροφή στη Juderia, όπου οι Εβραίοι της Ρόδου έζησαν 2.000 χρόνια.

 

Πάντα υπήρχε ένας ιδιαίτερος δεσμός που ένωνε τους «Rhodesli», τους Ροδίτες Εβραίους της διασποράς. Όπου κι αν βρέθηκαν, έμειναν ενωμένοι. Κοινότητές τους υπάρχουν στην Αφρική, στη Νότια και Βόρεια Αμερική, στην Παλαιστίνη.

Ο ίδιος δεσμός τους οδηγεί να επιστρέφουν κάθε χρόνο στο νησί. Έρχονται για οικογενειακές συναντήσεις, την επέτειο της εξορίας στο Άουσβιτζ ή και απλά για να συναντηθούν στο μέρος από το οποίο ξεριζώθηκαν μετά από 2000 χρόνια ιστορίας.

 

Οι Εβραίοι έφθασαν εδώ αφού έφυγαν από την Ιουδαία γύρω στο 300πΧ. Η κοινότητά τους  υπάρχει στη Ρόδο περίπου από το 100πΧ. Εβραίος αγόρασε τον μπρούτζο του γκρεμισμένου Κολοσσού το 650 και τον φόρτωσε σε 90 καμήλες.

Γύρω στο 1170, ο Benjamin της Tudela, στο ταξίδι του από την Ιβηρική στους Άγιους Τόπους, αναφέρει κοινότητα 500 Εβραίων στη Ρόδο, ενώ μόνο 200 στην Ιερουσαλήμ. Εκατό χρόνια μετά, αρκετοί Εβραίοι ήλθαν από την Αραγονία της Ισπανίας λόγω των εκεί διωγμών. Στη Ρόδο κυριαρχούσαν ακόμα οι Άραβες.

 

Οι Ιππότες του Αγίου Ιωάννη, διωγμένοι από τους Άγιους Τόπους, έφθασαν εδώ το 1309. Η Ρόδος πολιορκήθηκε για πρώτη φορά από τους Οθωμανούς το 1480. Η Juderia, η Εβραϊκή γειτονιά, βρίσκεται κοντά στο λιμάνι και βομβαρδίσθηκε βαριά. Οι επιτιθέμενοι πέρασαν το τείχος και κατέστρεψαν τα περισσότερα σπίτια και κτήρια της γειτονιάς. Οι ιππότες τους απώθησαν με μεγάλη δυσκολίακαι η πολιορκία έληξε.

Η απρόσμενη νίκη θεωρήθηκε θαύμα από τους ιππότες. Επειδή η πολιορκία λύθηκε την 27η Ιουλίου (ημέρα της εορτής του Αγίου Παντελεήμονα), έκτισαν εκεί μια ορθόδοξη εκκλησία. Σε αναγνώριση για τις θυσίες και την προσφορά των Εβραίων, ο Μέγας Μάγιστρος Pierre Aubusson επισκεύασε τη γκρεμισμένη Συναγωγή τους.

Νέος αριθμός Εβραίων έφθασε μετά την εξορία τους από την Ισπανία το 1492.

Το 1502, ο ίδιος Μέγας Μάγιστρος εξόρισε όσους Εβραίους δεν δέχθηκαν να γίνουν Χριστιανοί. Υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τη Ρόδο σε 40 μέρες και οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τη Γένοβα.

 

Η δεύτερη Οθωμανική πολιορκία το 1522, οδήγησε στην κατάληψη της Ρόδου από τους Τούρκους του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή και την  αποχώρηση των Ιπποτών. Ο σουλτάνος επέτρεψε στους Εβραίους που είχαν γίνει Χριστιανοί το 1502 να επιστρέψουν στην πίστη τους. 

Ο αριθμός τους αυξήθηκε επίσης λόγω των δούλων που είχαν φέρει οι Ιππότες και των Σεφαραδιτών (εξόριστων από την Ισπανία) που έφθασαν από Κωνσταντινούπολη και Θεσσαλονίκη παρακινημένοι από τον Σουλεϊμάν.

Η Ladino (Ισπανοεβραϊκή διάλεκτος) αντικατέστησε τα Ελληνικά και τα Σεφαραδίτικα έθιμα επικράτησαν.

Οι Έλληνες υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους μέσα στην περιτειχισμένη πόλη και να κατοικούν έξω από αυτήν. Αντίθετα, οι Τούρκοι επέτρεψαν στους Εβραίους να παραμείνουν στη  Juderia, να έχουν δικό τους δικαστήριο και σχολείο.

Όμως, οι περισσότερες Εβραϊκές οικογένειες ήταν φτωχές και τα έβγαζαν πέρα με δυσκολία. Γύρω στο 1890, μερικοί τολμηροί και απελπισμένοι άρχισαν να φεύγουν για χώρες και ηπείρους που υπόσχονταν καλύτερο μέλλον. Ένας  ή περισσότεροι άνδρες από κάθε οικογένεια μετανάστευαν πρώτοι. Οι γυναίκες και τα παιδιά ακολουθούσαν.

 

Το 1912 η Ρόδος καταλήφθηκε από τους Ιταλούς, ως αποτέλεσμα ενός πολέμου με την Τουρκία και την ακόλουθη Συνθήκη της Λωζάννης. Για λίγα χρόνια όλα φαινόταν καλά για τους 4.500 Εβραίους της Ρόδου. Μάλιστα ο αριθμός τους αυξήθηκε, επειδή αρκετοί ήλθαν από την Ιταλία.

Τα πράγματα άλλαξαν το 1936. Κυβερνήτης ανέλαβε ο Cesare Maria De Vecchi (Κόμης di Val Cismon όπως του άρεσε να τον αποκαλούν). Εβραίοι, Ορθόδοξοι και Μουσουλμάνοι έχασαν όλα τους τα δικαιώματα είχαν.

Το Εβραϊκό νεκροταφείο, με το πρόσχημα της κατασκευής ενός πάρκου που δεν έγινε ποτέ,  απομακρύνθηκε από τη θέση στην οποία βρισκόταν επί αιώνες. Περίπου 100 μαρμάρινες ταφόπλακες χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του σπιτιού του De Vecchi.

Απαγορεύθηκαν οι σφαγές ζώων κατά το Εβραϊκό τελετουργικό, έκλεισε η Ραββινική σχολή, οι καταστηματάρχες υποχρεώθηκαν να ανοίγουν τα μαγαζιά τους Σάββατο και αργίες. Ο de Vecchi διέταξε όλους τους Εβραίους που είχαν αποκτήσει την Ιταλική υπηκοότητα μετά το 1919 να εγκαταλείψουν τη Ρόδο μέσα σε 6 μήνες.

Όσοι έφυγαν, δεν γνώριζαν τότε ότι η εξορία θα γλύτωνε τη ζωή τους.

Μέχρι το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, εξαιτίας της φτώχειας και των ρατσιστικών νόμων, οι περισσότεροι νεαροί άνδρες είχαν φύγει. Είχαν μείνει κυρίως γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Οι Ιταλοί παραδόθηκαν το 1943 και τη διακυβέρνηση ανέλαβαν οι Γερμανοί. Στις αρχές του 1944, 34 Εβραίοι σκοτώθηκαν από τους βομβαρδισμούς των Άγγλων.

 

Στις 19 Ιουλίου του ίδιου χρόνου οι Γερμανοί διέταξαν όλους τους άνω των 16 ετών άρρενες  Εβραίους  να παρουσιασθούν για καταναγκαστική εργασία. Οι γυναίκες και τα παιδιά «επιτράπηκε» να βρεθούν μαζί τους την επόμενη μέρα, με την οδηγία να φέρουν για ασφάλεια όλα τους τα χρήματα και πολύτιμα αντικείμενα. Το πρόσχημα ήταν ότι θα μεταφέρονταν σε «γειτονικό νησί». Συγκεντρώθηκαν και κρατήθηκαν στο κτήριο της Διοίκησης της Ιταλικής Αεροπορίας (τη σημερινή Τουριστική Σχολή).

Στις 23 Ιουλίου 1.600 άνδρες, γυναίκες και παιδιά οδηγήθηκαν στο λιμάνι και υποχρεώθηκαν να επιβιβασθούν σε τρία φορτηγά πλοία.

 

Ο Τούρκος πρόξενος Selahattin Ülkümen κατάφερε να σώσει 40 περίπου από αυτούς. Απειλώντας με διπλωματικό επεισόδιο τον Γερμανό στρατηγό Kleeman, πέτυχε να εξαιρεθούν όσοι είχαν Τουρκικά έγγραφα ταυτότητας και οι οικογένειές τους. Η στάση του Ülkümen δεν έμεινε ατιμώρητη: οι Γερμανοί βομβάρδισαν το σπίτι του και η έγκυος γυναίκα του βρέθηκε σκοτωμένη στα ερείπια. Η είδηση οδήγησε τη μητέρα της στην αυτοκτονία. Ο ίδιος μεταφέρθηκε στην Ελλάδα, όπου κρατήθηκε από τους Ναζί μέχρι το τέλος του πολέμου.

 

Η ιστορία των 2.000 ετών της Εβραϊκής Κοινότητας στη Ρόδο είχε έλθει στο τέλος της.

Όταν μετά από 8 μέρες τα πλοία έφθασαν στον Πειραιά, το «περιεχόμενό» τους φορτώθηκε σε τρένα. Ακολούθησαν 13 ακόμα μέρες φρικτού ταξιδιού. Όσοι επέζησαν, βρέθηκαν στο Άουσβιτζ, όπου 1.200 οδηγήθηκαν αμέσως στους θαλάμους αερίων. Μόνο 30 άνδρες και 120 γυναίκες έζησαν για να δουν το τέλος του πολέμου. Επέλεξαν να πάνε σε συγγενείς στην Ευρώπη, Αφρική, Αμερική. Μερικοί πήγαν στην Παλαιστίνη.

 

Η Κοινότητα στη Ρόδο δεν αναβίωσε ποτέ. Μετά από την ένωση της Ρόδου με την Ελλάδα το 1948, ήλθαν λίγοι Εβραίοι από την ηπειρωτική Ελλάδα. Περίπου 30 ζουν σήμερα εδώ.  Η κεντρική πλατεία της Juderia ονομάσθηκε από τον Δήμο Ρόδου «Πλατεία Εβραίων Μαρτύρων».

H συναγωγή Kahal Kadosh Shalom κτίσθηκε το 1577. Είναι η μόνη από τις πολλές του παρελθόντος που εξακολουθεί να υπάρχει. Κοντά στην είσοδό της βρίσκονται γραμμένα σε μια πλάκα τα ονόματα όσων χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα.  

 

Η συναγωγή και το Μουσείο που βρίσκεται δίπλα της ανοίγουν τους καλοκαιρινούς μήνες καθημερινά (εκτός από Σάββατο). Επιζώντες του Ολοκαυτώματος ξεναγούν εθελοντικά τους επισκέπτες και διευκολύνουν τους απογόνους να εντοπίσουν τα σπίτια των οικογενειών τους και τους τάφους των προγόνων τους.

 

Το Εβραϊκό Μουσείο Ρόδου διατηρεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και χρήσιμο site ( http://www.rhodesjewishmuseum.org/ ).